به نام خدا

اربعین در اسلام چه جایگاهی دارد ؟ آیا اهل بیت  امام حسین (علیه السلام) در اربعین سال اول(61قمری) به زیارت مزار سیدالشهدا (علیه السلام) رسیدندیا نه؟

  عدد چهل از جمله اعداد مقدسی است که مورد عنایت انبیا عظام و اولیا کرام بوده وهست ودر فرهنگ اصیل وبدون تحریف شیعی نیز از جایگاه و اعتبار خاصی برخوردار است. هر چند اربعین واژه ای است که در زمره‌ی کمّیات آمده، اما بزرگان و علما ما با او معامله‌ی کیفی کرده و از آثار الهی، باطنی و ماوراء طبیعی آن در مباحث عرفانی، عقلی وحِکَمی بهره ها برده اند. مطابق برخی از منابع معتبر روایی، عدد چهل مبدأ تحول ودارای رمز ورازهایی است.

  برای نمونه امام ابی جعفرمحمد باقر(ع) فرمودند: 

«ما أخلص العبدُ الایمانَ بالله عز وجلّ اَرْبَعینَ یوماً فأثبت الحِکْمَ?َ فی قَلْبِهِ وانطق بها لسانه »(1)  اگر بنده ای چهل روز، ناب وخالص برای خدا باشد، خداوند چشمه های  حکمت را از قلبش بر زبانش جاری کرده (فرقان وراه صحیح زندگی  وتقرب را برایش فراهم می کند).

  و نیز رسول خدا(ص) فرمودند :

    «مَن حَفِظَ مِنْ اُمَّتی اربعین حدیثاً مِمّا یَحْتاجُونَ اِلَیْه مِنْ اَمْرِ دینهِمْ بَعَثَهُ الله یَوْمَ القِیامَ?ِ فَقیهاً عَالِماً»  هر که از امتم چهل حدیث را که در امور دینی به آنها نیازمند است، حفظ کند، خداوند روز قیامت او را در صف فقها و دانشمندان (در موقعیت ومقامی بسیار والا) برمی‌انگیزد.(2)  

در مورد حق همسایه، امام باقر(ع) از قول رسول خدا(ص) نقل می کنند:

 «ما آمَنَ بی مَن باتَ شبْعانَ و جارُهُ جائِعٌ»  (3)  به من ایمان نیاورده، کسی که سیر بخوابد در حالی که همسایه اش گرسنه باشد. و اما این که حد همسایگی چه مقدار است امام باقر(ع) فرمودند:

 «حدُّ الجوارِ اربعونَ داراً مِن کلِّ جانبٍ مِن بین یدیه ومِنْ خَلفِهِ و عَن یِمینهِ و عَن شِمالِهِ» (4) حدّ همسایگی چهل خانه از چهار طرف است.

پیامبر گرامی اسلام (ص)فرمودند:

 «اِنّ صبرَ المسلم فی بعض مواطن الجهاد یوماً واحداً، خیرٌ له مِن عباد?ِ اربعین سن?ٍ»(5)  یک روز صبر و شکیبایی در مواقع و مواضع سخت جهاد برای مجاهد مسلمان، بهتر از چهل سال عبادت است.

اجرای عدالت توسط حاکمان وفرمانروایان نیز از نظر تأثیر، چنان برکتی برای جامعه دارد که یک روز اجرای  عدالت توسط پیشوایان، منفعتی بیشتر از چهل روز باریدن باران دارد؛ رسول خدا(ص) فرمودند:

«یومٌ واحد مِن سلطان عادلٍ خیرٌ مِنْ مَطَرِ أربعین یوماً»(6) یک روزِ حاکم عادل، بهتر و پرمنفعت تر از چهل روز باریدن باران است.

از امام صادق(ع) است که: اگر چهل نفر در جمعی خداوند را برای استجابت دعایی بخوانند، اجابتشان خواهد کرد. از حضرت پرسیدند: اگر تعداد به چهل نفر نرسید چه کنیم؟ فرمود: « فإِن لم یکونوا أربعین فاربع?ُ یدعون الله عزوجل عشر مرات اِلّا اِسْتجاب الله لهُمْ، فإن لم یکونوا اربع? فواحد یدعوا الله أربعین مرَّ? فیسْتَجیبُ الله العزیزُ الجبارُ لَهُ» (7)  اگر چهل نفر نباشند، چهار نفر هر کدام ده بار خداوند را بخوانند، اجابت می شود، و اگر چهار نفر نباشند، یک نفر چهل بار خداوند عزیز و جبار را بخواند و دعا کند، خداوند دعایش را اجابت نماید.

امام سجاد(ع) می فرمایند:

 «إذا قام قائمُنا أذهب الله عن شیعتنا العاه? و جعل قُلوبَهم کَزُبُر الحدید و جعل قو? الرجل منهم قو? أربعین رجلاً و یکونون حکامَ الارض و سنامَها» (8) آن گاه که قائم ما قیام کند، خداوند سستی و پژمردگی را از شیعیان ما می برد و دلها شان را چون پاره های آهن می گرداند و قدرت هر یک از مردان آنها را به اندازه چهل مرد قرار می‌دهد و آنان حکم فرمایان و بزرگان روی زمین خواهند بود.

و اما در فرهنگ عاشورایی، اربعین به چهلمین روز شهادت حسین بن علی علیه السلام گفته می‌شود که مصادف با روز بیستم ماه صفر است.

به تعبیر برخی از تواریخ، نخستین صحابی پیامبر (ص) که در روز بیستم صفر سال 61 هجری یعنی چهلمین روز شهادت امام حسین(ع) ویارانش به ملاقات حبیبش شتافت جابر بن عبدالله انصاری بود.

و امروزه به تأسی از ائمه‌ی اطهار (ع) واصحاب خاصشان؛ شیعیان و آزادگان جهان، مراسم سوگواری عظیمی را در کشورها و شهرهای مختلف بویژه در عراق به یاد امام حسین(ع) و یاران شهیدش(س) بر پا می‌کنند و تعداد زیادی از عاشقان امام(ع) با پای پیاده از نقاط مختلف دنیا به زیارت مرقد شریف ایشان رهسپار می شوند.

 قَال ابو عبدِاللَّه (ع)‏:

«یَا حُسَیْن مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یُرِیدُ زِیَارَةَ قَبْرِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع إِنْ کَانَ مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مَحَى عَنْهُ سَیِّئَةً حَتَّى إِذَا صَارَ فِی الْحَائِرِ کَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْمُصْلِحِینَ الْمُنْتَجَبِینَ [الْمُفْلِحینَ الْمُنْجِحِینَ‏] حَتَّى إِذَا قَضَى مَنَاسِکَهُ کَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْفَائِزِینَ حَتَّى إِذَا أَرَادَ الِانْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَکٌ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص یُقْرِؤُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَکَ مَا مَضَى»(9)

حسین بن ثویر بن أبى فاخته می گوید، امام صادق(ع) فرمودند:اى حسین! کسى که از منزلش بیرون آید و قصدش زیارت قبر حضرت حسین ابن على(ع) باشد، اگر پیاده رود خداوند منّان به هر قدمى که برمى‌‏دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو مى‏‌فرماید تا زمانى که به حائر برسد و پس از رسیدن به آن مکان شریف، حق تعالى او را از رستگاران قرار مى‏‌دهد تا وقتى که مراسم و اعمال زیارت را به پایان برساند که در این هنگام او را از فائزین محسوب مى‏‌کند تا زمانى که بازگردد، در این وقت فرشته‌‏اى نزد او آمده و مى‏‌گوید: رسول خدا(ص) سلام رسانده و به تو مى‏‌فرماید: از ابتدا عمل را شروع کن، تمام گناهان گذشته‏‌ات آمرزیده شد.

روز بیستم صفر که مصادف با اربعین شهیدان کربلاست، روز زیارت امام حسین(ع) نیزهست. در این روز، زیارتی با نام «زیارت اربعین» با مضامین  و معارفی بلند و عالی ازسوی حضرت امام صادق علیه السلام انشاء شده و به دستمان رسیده است

اهمیت خواندن زیارت اربعین تاجایی است که مطابق روایت شیخ طوسی در «تهذیب الاحکام» و «مصباح المتهجد» از امام حسن عسکری (ع)، خواندن این زیارت یکی از علائم مؤمن به حساب آمده است.(10)

این زیارت به دو صورت نقل شده است : یکی از طریق شیخ طوسی از صفوان جمّال از امام صادق (ع) و دیگری ازطریق مرحوم مجلسی از سید بن طاووس همراه با جریان زیارت دو رجل بزرگ اسلام؛ جابر بن عبدالله انصاری وعطیه‌ی کوفی .

 در بخشی از این زیارت درباره ی هدف امام حسین علیه السلام از این نهضت خونین آمده است:«و بَذَل مهجتَه فیک لِیَستنقذَ عبادک مِن الجهاله و حَیره الضلاله... امام علیه السلام خون قلبش را هدیه کرد تا مردم را از جهالت و سرگردانی گمراهی نجات دهد».(11)

درباره‌ی رسیدن اهل بیت علیهم السلام به کربلا در اربعین اول یعنی بیستم صفر61هـ.ق ، برخی از اندیشمندان و مورخان مسلمان آن را بعید و حتی مُحال دانسته و عده‌ای بر وقوع آن تأکید دارند، هر دو گروه بر ادله‌ی مقابل نقد و اشکالاتی آورده اند اما از مجموع آنها می توان حضور اهل بیت علیهم السلام را در اربعین سال 61 قمری بر مزار امام حسین (ع) نتیجه گرفت اما آیا در واقع نیز چنین حادثه‌ای رخ داده است؟ برخی از مورخان همچون ابوریحان بیرونی (متوفای440 ق) در آثار الباقیه عن القرون الخالیه ص331. مستوفی هِرَوی ( از مورخان قرن ششم) مترجم کتاب الفتوح ابن اعثم، ص916 و شیخ بهایی (م 1030ق) در توضیح المقاصد ص6-7، تصریح کرده اند که حضور اهل بیت (ع) در کربلا در روز بیستم صفر بوده است افزون بر اینکه قرائن و شواهد دیگری از جمله:

1.      الحاق سر امام (ع) به بدنش توسط امام سجاد در روز اربعین61 (12)

2.      وجه استحباب زیارت اربعین( چون فعل امام (ع) حجت است) (13)  

3.      محل دفن سر مطهر امام (ع) (14)

برای اثبات این امر وجود دارد که می توان به آنها استناد کرد.

در مجموع روشن است که گرچه از نظر متن اخبار تاریخی و حدیثی، اثبات حضور اهل بیت (ع) در روز اربعین (بیستم صفر سال 61)  بر سر مزار سید الشهدا (ع) چندان آسان نیست، اما  با توجه به قرائن و شواهدی که برای حضور اهل بیت در کربلا در اربعین بیان شده، پذیرفتنی است که اهل بیت امام حسین (ع) دراین روز، موفق به زیارت مزار سید الشهدا، (ع) شده باشند.(15)

اللّهم ارزُقنی شفاعةَ الحسینِ یَومَ الورود و ثَبِّت لی قدمَ صدقٍ عندکَ مع الحسینِ واصحابِ الحسینِ علیهم السلام.

پی‌نوشت :   

1.       شیخ کلینی ،اصول کافی، کتاب الایمان والکفر، باب الاخلاص ح6

2.       علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 2، ص 153

3.       شیخ کلینی، اصول کافی، کتاب العشر?، باب حق الجوار، ح 14

4.       همان، باب حد الجوار، ح 2

5.       ملاحسین نوری، مستدرک الوسایل،ج2،ص245،به نقل از الحیا?،ج1، ص239 

6.        همان،ج3، ص216، به نقل از الحیا?،ج2، ص364

7.       شیخ کلینی، الکافی، کتاب الدعا، باب الاجتماع فی الدعاء، ح1 ؛ سفینة البحار، ج3، ص51 

8.       شیخ صدوق، الخصال، ج 2، ص 318؛ مشکو? الانوار، ص 80  

9.      ابن قولَوَیه، کامل الزیارات، باب 49

10.  شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص 787

11.    مکارم وهمکاران، مفاتیح نوین ، ص 414 تا 417.

12.   شیخ صدوق، الامالی، مجلس  31 ص231-232؛  روضه الواعظین، ص192

13.    ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، جلد4، ص85؛  بحار الانوار، جلد98، ص334 

14.  علامه مجلسی، بحار الانوار، جلد45، ص145 (ابن شهر آشوب، ابوریحان بیرونی، مستوفی هَرَوِی، قُرطُبی، قزوینی، نُوِیری و مَناوی در کتبشان به خاکسپاری سر مطهر همراه بدن در بیستم صفر61هجری تصریح دارند.)

15.  برای توضیح ومطالعه ی بیشتر به تاریخ قیام و مقتل‌جامع‌سیدالشهدا(ع) ج2، ص279 تا 310(استاد پیشوایی وهمکاران) مراجعه کنید.

منبع : طالب پور، پاسخ به شبهات عاشورایی،ص248 – 258 (تلخیص)